Tranen en regendruppels rollen om beurten over mijn wangen, alsof ze continue wedstrijdjes doen. Het is 31 juli 2022. Ik loop in Ouderkerk aan de Amstel, een mooi historisch plaatsje waar ik nooit eerder geweest ben.
Hospice
Ik kom niet vrolijk uit een hotel, een hostel of holiday home, nee, ik kom uit een hospice. In een twintigtal minuutjes wandel ik door de miezerregen van het hospice terug naar de bus; de bus naar Schiphol, waar ik op de trein moet stappen, terug naar Den Haag. Het weer is troosteloos, precies zoals ik me voel.
Terminaal ziek
Als de man van mijn moeder, mijn stiefvader, niet plotseling zo ziek zou zijn geweest zou ik hier niet wandelen. Helaas wandel ik er wel. Hoe vaak nog? Ik wist het niet. Dat was het moeilijke. Hij lag er sinds 29 juli en had nog maar kort te leven. Hoe kón het toch?
Reislustig en sportief
Tot half maart leefde hij gewoon zijn leven, net als ieder ander. Hij had niets. Althans, hij had nergens last van, wist van niets. Hij woonde met mijn moeder en (los van de lockdownperiode) hadden ze een fijn sociaal leven en reisden best veel. Erg sportief was hij ook, hij schaatste en wielrende 3x per week!
Tot half maart leefde hij gewoon zijn leven, net als jij en ik.
Nog geen 4,5 maand later was hij opgegeven. Uitgezaaide longkanker met veel bijkomende klachten. Het voelt nog steeds alsof het ‘uit het niets’ kwam. Hoe begon het en hoe kon het zo ver komen?
‘Uit het niets’ bleek hij erg ziek.
Hoe begon het?
In maart zei hij een schaatsafspraak af, want hij was niet helemaal fit. Een beetje kortademig. Benauwd en hoesten. Corona dacht ik, maar dat was het niet. Hij testte steeds negatief.
Huisarts
Half maart ging hij voor het eerst naar de huisarts. ‘Ik vind het een beetje griezelig’ appte ik die dag. ‘Hopelijk is er niks ernstigs aan de hand’. De huisarts hoorde niets geks aan zijn longen, maar verwees hem wel door naar een longarts, voor een foto, voor de zekerheid.
Thoraxfoto
In het Amstelland ziekenhuis werd een thoraxfoto gemaakt. Er bleek iets bij zijn longen te zitten. Dat was meteen al schrikken. Hij rookte niet. ‘Maken jullie je nou maar geen zorgen’ appte mijn moeder. Maar dat deden we wel.
Het zou toch niet? We hadden al genoeg K in de familie gehad.
Er werd een CT-scan gepland. Al snel bleek dat het mis was, maar zó mis wisten we toen nog niet, ook al had ik een heel naar voorgevoel.
Afleiding
Ter afleiding -levend tussen hoop en vrees- zocht ik mooie plekken op, zoals de bloesems in Almere, op 23 maart, die maar kort bloeien. Dacht ik eerst nog ‘Ik kan ook volgend jaar gaan’, ineens dacht ik ‘Je weet nooit of volgend jaar komt.’ Van de ernst had ik toen echter nog geen weet.
Je weet nooit of volgend jaar komt.
Mooie plekken bezoeken
Omdat het me goed deed, besloot ik nog meer mooie plekken te bezoeken. Te zien wat ik nog wilde zien, ook om m’n onrust kwijt te raken. Met treinen en bussen reisde ik op 25 maart naar het palendorp in Petten. Ik wilde het al zo lang eens fotograferen bij zonsondergang. Dat ging ik nu gewoon dóen.
Weekendje Limburg
Datzelfde weekend zouden mijn moeder en hij een weekendje naar Limburg gaan. Dat stond al en ze besloten het toch ‘gewoon’ te doen, te midden van de onzekerheid, juist ook ter ontspanning na dit plotselinge nieuws. Naar Vaals gingen ze, waar je prachtig kunt fietsen en wandelen, wat ze altijd graag deden, in binnen- en buitenland.
Unheimisch gevoel
Zelf bezocht ik die zondag 27 maart de molens in Kinderdijk, nog zo’n bucketlistplek die ik al lange tijd wilde zien. Je ziet ze op m’n foto hierboven. Ik had ineens het gevoel dat ik vanalles moest ‘afstrepen’. Niet morgen, maar nu.
Toen ik ruim voor zonsondergang richting de molens wandelde had ik ineens een unheimisch gevoel. Ik appte mijn moeder of ze het toch nog een beetje leuk hadden in Limburg.
Benauwd
Het antwoord van mijn moeder deed me abrupt stilstaan: ‘Nou nee, we hebben het diner afgezegd. We zijn met de auto naar het Drielandenpunt geweest, maar hij is zelfs te benauwd om te wandelen.’
Alarmbellen
Direct gingen bij mij alle alarmbellen af. Dit was vet foute boel! Dit was zo níet zoals hij is! In oktober fietste hij nog in de bergen in Spanje! Een actieve wielrenreis in het achterland van de Costa Blanca!
Zonsondergang bij de molens
Ik wandelde nog lang rond bij de molens, bijna in mijn eentje. Ik vond het mooi, met die roze lucht en later een mooie oranje lucht ook, maar maakte me inmiddels grote zorgen.
Dit klopt niet
‘Dit klinkt niet goed’ appte ik. ‘Dit klopt gewoon niet.’ Ik lag er wakker van. De volgende ochtend appte ik weer: ‘Ik denk steeds aan jullie mam. Gisteren, vannacht en nu. Het zit me niet lekker. Dit is echt niet goed. Ik maak me zorgen en hoop echt dat er iemand naar hem kan kijken vandaag of dat de CT vervroegd kan worden. Sterkte daar!’
Spoed CT
Vanuit Limburg reden ze direct naar het ziekenhuis voor een spoed CT. De geplande CT scan zou nog veel te lang duren. Naar de spoedeisende hulp dus. Hij moest meteen blijven. Hij was zo benauwd dat hij direct geopereerd werd aan zijn luchtpijp om letterlijk meer lucht te krijgen.
Er zaten weefsels die er niet hoorden. Iets in zijn longen, maar ook een tumor in zijn luchtpijp. Eén van de twee vertakkingen zat volledig dicht. Niet zo gek dat hij zo benauwd was! Een deel van de tumor werd uit zijn luchtpijp geschraapt zodat hij weer beter kon ademen.
Hij moest meteen in het ziekenhuis blijven. Zijn vakantietasje had hij nog bij zich.
Eind maart
Die periode, eind maart, voelde en vreesde ik dat het verschrikkelijk mis was. Ik wilde wel positief denken, door andere familieleden wist ik immers dat de wonderen de wereld nog niet uit waren, sommigen leefden al jaren in reservetijd, maar ik had er geen goed gevoel over.
Uitzaaiingen?
Begin april kreeg hij een PET-scan om te kijken waar uitzaaiingen zaten. De uitslag zou 1,5 week duren, maar kwam na 1 dag al. Op donderdag 7 april. Het was sowieso al een superspannende dag. Na 15:00u zouden we horen of mijn zoon op de middelbare school van zijn keuze geplaatst was, maar precies op dat moment kwam de uitslag van de scan.
Uitslag scan
De uitslag was verschrikkelijk: de kanker zat ook in zijn wervelkolom, ribben en bekken. Hoe was het mogelijk! Zo’n sportief iemand die tot voor kort nérgens last van had!
Rollator in plaats van racefiets
Met Pasen ging ik langs. Zo ziek als hij was, zo goed zag hij er nog uit. Maar wat was het confronterend: in plaats van zijn racefiets stond er nu een rollator in de gang.
Hoe kan iemand die een maand geleden nog springlevend en supersportief was nu zó ziek zijn?
Zware tijden
Een MRI scan volgde, een bestraling werd gepland, een gesprek met de longarts ook en ondertussen was het wachten op nog meer uitslagen, op het type kanker. Daarna moest er een behandelplan komen. Sommige onderzoeken gingen alsnog niet door. Het veranderde steeds.
Mijn moeder was er maar druk mee. Elke dag waren mijn zusje en ik in contact met mijn moeder, en natuurlijk ook met hem. Wat was dit verschrikkelijk. Alsof we nog niet genoeg zorgen hadden.
Ik zocht afleiding met het fotograferen van hyacintenvelden en andere bollenvelden, maar oef, wat waren het een zware tijden.
Zeldzame vorm van longkanker
De definitieve uitslag kwam, ook van de bronchoscopie. Een zeldzame variant longkanker. Uitgezaaid in wervelkolom, ribben, bekken en botten. Wat een klap! Het ging allemaal zo snel.
Het was niet erfelijk, maar hoe je er aan kwam was ook niet duidelijk. Hij rookte al decennia niet meer. Hoopten we eerst nog op mogelijke genezing, al snel werd ons verteld dat dat er niet in zat. Wel zouden we er alles aan doen om de kanker te verminderen.
Hoopten we eerst nog op genezing, al snel werd duidelijk dat dat er niet in zat.
Prognose
Van de prognoses bij longkanker word je niet bepaald vrolijk. Ik googelde en las over stadia en overlevingscijfers. Toch hadden we hoop, net als bij mijn vader, die ook al jaren longkanker heeft (na eerst blaaskanker overwonnen te hebben) en voor wie immuuntherapie goed werkt. Het gaat godzijdank goed met hem en hopelijk blijft dat nog lang zo. Hij is 75 en werkt zelfs nog!
Jouke, de man van mijn moeder, was pas 72, supersportief en niet-rokend, maar had de pech een agressievere variant te treffen. Als we niets zouden doen was het een kwestie van maanden, maar we gingen wél wat doen. Voor dit type kanker waren er speciale medicijnen.
Kankermedicijn
Niet zomaar een medicijn, maar medicijnen van 200 euro per pil. Tweehonderd euro per pil?! Ja, je leest het goed. En dan 5 pillen per dag. Reken maar uit: 1000 euro per dag. Ketsjiiing. Je slikt dus eigenlijk elke dag een hele vakantie in, daar vergelijk ik het dan meteen mee. Gelukkig was hij ervoor verzekerd, want dit kan vrijwel niemand betalen.
Duur
Ik schrik al als ik een esomeprazolletje ergens tussen laat vallen, laat staan als het een pil van een paar honderd euro is. Of als je een potje van 30 pillen omstoot. Zesduizend euro! Voor dat bedrag kun je een wereldcruise boeken… Naar Nieuw-Zeeland en Australië. Of vele andere droomplekken bezoeken.
1 potje pillen: 6.000 euro!
Been gebroken
Op 11 april hoorden we de hele dag niks. Aan het eind van de dag appte mijn moeder dat ze weer in het ziekenhuis waren. Hij had zijn been gebroken! Wat?! Met het aantrekken van een spijkerbroek hupte hij even op één been en dat brak gewoon onder hem weg. Door de broosheid van de botten waarschijnlijk al. Bizar! Jeetje, een gebroken dijbeen! Ook dat nog!
Bij het aantrekken van een spijkerbroek brak hij plots zijn been! Die sterke schaats- en fietsbenen!
Thuiszorg
Mijn moeder was steeds heel sterk, maar de fysieke zorg werd nu echt te zwaar. Zo’n grote man til je niet even onder de douche, ook wij niet. Omdat hij gigaveel vocht vasthield had hij ook ineens steunkousen nodig. Gelukkig kwam er thuiszorg die veel uit handen nam. Daar was ze zó blij mee!
Covid
Helaas was ook dat van korte duur, want zowel mijn moeder als mijn stiefvader testten positief op covid, net toen vrijwel niemand het meer had. Nee, hou toch op zeg!
Op Moederdag ook nog, net toen ik eindelijk met de kinderen zou komen. Het kon niet, tot grote teleurstelling van mijn moeder. Ook de thuishulp kwam niet meer. Wonderwel redden ze het samen. We waren trots op hoe ze het deden.
Stedentrips afzeggen of niet?
Voor míjn 50e zou ik met mijn moeder naar Berlijn gaan, als cadeau voor mijn verjaardag. Ik was in februari jarig, maar ze boekte het voor de meivakantie, omdat het dan wat lekkerder weer was. Helaas, het kon niet doorgaan. Hij was al te ziek om alleen te kunnen blijven, dus moest ze het annuleren.
M’n zusje twijfelde lang of de –door covid- al twee jaar uitgestelde treintrip met haar dochter naar Parijs door kon gaan. Die verdiende het ook zo. Ze deed het gelukkig, dus ik besloot zelf nergens meer heen te gaan. Dan was ik er in nood in elk geval. Het ging allemaal zo snel…
Vocht in hartzakje
De kanker zat ondertussen niet alleen in zijn longen, wervelkolom, ribben, bekken en botten, maar er waren zelfs kankercellen in zijn hartzakje gevonden. Het vele vocht in zijn longen en bij zijn hartzakje was sowieso een probleem. Hij kreeg er hart- en vaatproblemen bij.
Hij slikte inmiddels peperdure medicijnen, maar hield veel vocht vast. Door vocht kreeg hij tal van bijkomende klachten, met name bij zijn hart.
Toch nog even weg
In het Hemelvaartsweekend ging ik last minute toch nog even weg met de kinderen, in eigen land, in een fijn huisje op de Veluwe. Een tiny house Europarcs Beekbergen.
Een week later, met Pinksteren, kon ik zonder de kinderen weg. Ik wilde het graag, want aan een reisblogger die niet meer naar het buitenland gaat heb je ook niks, maar ik zat ontzettend op de wip: wel of niet gaan?
‘‘Doen!’ zegt Jouke’, appte mijn moeder.
Super last minute weg
Toen de situatie op vrijdagavond stabiel leek besloot ik super last minute een losse vlucht te boeken. Ik vloog meteen de volgende dag al, de Schipholchaos nam ik voor lief.
Een korte trip van een paar dagen werd het. Naar Kreta. Goed voor m’n blog en goed voor mij. Hier vergat ik alle ellende even. En tijdens het wandelen van de Samariakloof.
Stressoren
Nou ja, er waren wel weer andere stressoren (mijn 15-jarige dochter was onverwacht weggegaan bij haar vader en voor het eerst twee nachten alleen thuis), dus ik heb heel wat staan Facetimen in steegjes, maar toch was ik blij dat ik gegaan was.
Goed nieuws
Bij terugkomst was er weer een CT-scan. Superspannend. Sloegen de medicijnen aan? Half juni kwam de uitslag. Eindelijk goed nieuws! De medicijnen deden hun werk! Helaas was van echte vreugde geen sprake, want van de bijkomende klachten had hij inmiddels nog meer last dan van de kanker zelf.
Vocht en vaten
Hij was niet alleen snel benauwd, hij hield ook veel te veel vocht vast. Niet alleen in zijn benen, maar ook in zijn longen en hartzakje. Door overtollig vocht in het hartzakje kon het hart niet goed pompen. Hij kreeg er hartproblemen bij. Ook had hij inmiddels ontstoken vingers, er was iets met zijn vaten.
Ziekenhuizen
Wat een maanden waren het. Ziekenhuis in, ziekenhuis uit. Ziekenhuis Amstelland, later vooral het VU-ziekenhuis (VUMC) en soms het AMC. Voor zijn verschillende klachten moest hij op verschillende plekken zijn. En al die ziekenhuizen moesten ook weer samenwerken en afstemmen. Tussendoor was hij thuis, maar in juni moest hij toch weer opgenomen worden.
Het ging allemaal zo snel. Het was niet te bevatten. Als er één iemand is waarvan ik dacht dat hij 100 zou worden, was hij het wel.
Stoppen met de medicijnen?
Ondanks dat de medicijnen aansloegen werd besloten het gebruik te halveren. Het was kiezen tussen twee kwaden. Long- en hartpuncties volgden. Er moest steeds vocht uit zijn longen en hartzakje gehaald worden. Zodra dat gedaan was kon hij meteen beter ademen.
Vermoeid
Inmiddels was hij zwaar vermoeid. Zelfs de krant lezen of tv kijken was al teveel. Een beetje voor zich uit staren, meer niet. We moesten er maar snel naartoe. De kinderen wilden hem graag zien…
De laatste keer dat de kinderen hem zagen
Op 26 juni haalde ik mijn zoon van een kampeerweekend met zijn klas op. Ik was op en neer naar de camping in Kijkduin gefietst. Ik vraag nooit hulp, maar had dat 1x gedaan, in de groepsapp, of hij met iemand mee kon rijden, dan hoefde ik niet helemaal op de fiets op en neer. Niemand reageerde. Ik voelde me meer alleen dan ooit.
Toen ik alle grote bakken van auto’s van ouders van klasgenootjes zag staan vocht ik tegen de tranen en nam hem mee.
Mijn zoon had zoveel feestjes en activiteiten aan het eind van groep 8 dat dit de enige mogelijkheid was om voor onze vakantie nog een keer bij hun geliefde stiefopa (zoals hij overigens niet genoemd wilde worden, hij was gewoon Jouke) op bezoek te gaan. Het was fijn dat ze hem nog zagen. Mijn zoon hielp hem zo lief.
Musical
Hij had ook graag nog bij de musical van mijn zoon willen zijn. Helaas was dat echt niet meer haalbaar, het was veel te vermoeiend, dus gingen we zonder hem. Voor mijn moeder was het het eerste uitje in maanden. Mijn vader was er gelukkig ook bij. En mijn zusje. Een goede vriendin van mijn stiefvader paste op hem.
Vakantie
Inmiddels had ik na lang twijfelen toch last minute een vakantie met de kinderen geboekt. Een week, ook al wilde ik dit jaar juist graag eens langer. Ik durfde het echter niet aan langer of later weg te gaan. Hoe sneller we gingen hoe beter.
Mijn zusje besloot met haar kinderen in Nederland te blijven en boekte een huisje bij Landal. Het werd Landal ’t Loo, een fijn park waar ze al vaker was geweest.
Zijn toestand verslechterde
De kankermedicijnen sloegen weliswaar aan, maar zijn totale toestand verslechterde rap. Na een paar weken ziekenhuis en vele ingrepen verder (ook toen ik met mijn kinderen toch nog dat weekje last minute op vakantie was) ging het steeds slechter.
Door het vocht bij zijn hart kon het hart niet goed pompen. Hij kreeg diverse long- en hartpuncties en werd met de dag zwakker.
Moesten we terugkomen van vakantie?
Mijn moeder was dagelijks in het ziekenhuis. Uren per dag. Er moest nagedacht worden over de zorg als hij uit het ziekenhuis zou komen, over hospices en over ‘wat als’. Maar echt rustige momenten samen heb je niet in zo’n ziekenhuis. Het is een komen en gaan van verpleegkundigen en artsen. Rustig samen dingen bespreken was bijna niet mogelijk. Hij was ook al zo zwak.
Operatie
Op vakantie appte mijn moeder dat er toch nog een operatie zou volgen: als ik terug was uit Griekenland zou er een luikje in zijn hartzakje gemaakt worden zodat het teveel aan vocht bij zijn hart naar zijn buik kon stromen.
Ik postte vakantiefoto’s van de bergen, stadjes, strandjes en zonsondergangen en genoot van de andere omgeving, maar echt ontspannen weg waren we niet.
‘Please contact reception’
Toen we de voorlaatste dag ineens een brief in de brievenbus van onze accommodatie zagen zitten stokte mijn adem. Toen ik de envelop openmaakte al helemaal. In grote letters stond er: ‘Dear guests, please contact reception.’
Ik schrok me te pletter. Ik had geen appjes gemist, dus dat bevreemdde me. Ik spurtte naar de receptie. De receptionist keek me vragend en ‘O jee denkend’ aan. Alsof hij bij het zien van mijn gespannen gezicht wilde zeggen: ‘Wat is er aan de hand?’ Maar dat wilde ík juist weten.
Wat was er aan de hand?
Of ik de tourist tax alvast wilde betalen, zodat ik morgen meteen weg kon. Was dat het?! Pfffffft, ik ben nog nooit zo blij geweest met het betalen van een toeristentax!
Geen hoop meer
Toen we terug in Nederland waren lag hij nog steeds in het ziekenhuis. Het bleek al snel een aflopende zaak te zijn. De operatie was weliswaar gelukt, maar had hem ook erg verzwakt. Er was geen hoop meer, niets meer wat ze nog konden doen.
Er was niets meer aan te doen. Hij was zo verzwakt dat verdere behandeling geen zin had.
‘Het is zoals het is’ had hij al vaker gezegd. Zelf konden wij echter nog niet accepteren dat zijn leven binnenkort voorbij zou zijn, ook al moesten we nu wel.
Het ongeloof was groot. Wat ging dit gruwelijk snel. Onze lieve Jouke had niet lang meer te leven.
Wat nu?
De vocht- en hartproblemen bleven (ook na tijdelijk stoppen met de medicatie) en er moest gekeken worden naar een manier om het nog enigszins draaglijk te maken. Niet vol slangetjes in een ziekenhuisbed, waar hij inmiddels al 3 weken lag, maar op een fijnere plek.
Thuis kon niet, daar had hij teveel zorg voor nodig, maar gelukkig zijn er hospices. Het is zo mooi dat die bestaan. Want hoe verschrikkelijk verdrietig ook, het is wel een veel fijnere plek om je laatste weken of dagen door te brengen.
Nog niet eens iedereen wist ondertussen dat het al zo ver was. Mensen appten hem nog of spraken in. Hij was inmiddels bijna te moe voor appjes. Mailen lukte niet meer. Appjes werden korter of kon hij niet meer beantwoorden. Zijn updates kon hij zelf niet meer schrijven.
Naar een hospice
Vanuit het ziekenhuis zou hij per ambulance naar een hospice in Ouderkerk aan de Amstel verhuizen. Mijn moeder en zusje waren er al gaan kijken, hadden in het ziekenhuis de intake gedaan en ik had online al wat filmpjes bekeken. Het was fijn dat hij er zo snel terecht kon. We waren blij. Blij voor hem dat hij op een fijne plek kon sterven.
Niemand wil onder de slangetjes sterven in een ziekenhuisbed.
Positieve test (O nee!)
De avond voorafgaand aan zijn verhuizing naar het hospice moest hij nog op covid getest worden. Dat was standaard. Tot ons aller schrik testte hij positief. O nee! Ook dat nog! Maar nee, dacht ik, dit kan niet. Dit moet de vorige besmetting nog zijn. Mijn moeder testte negatief. Er werd met artsen overlegd en opnieuw getest. Het kwam goed.
Hospice Zuider Amstel
Op vrijdag 29 juli verhuisde hij naar hospice Zuideramstel in Ouderkerk aan de Amstel. Een fijne plek met slechts een paar kamers, een fijne woonkamer, een tuin en tientallen vrijwilligers. Een plek waar je als je opgegeven bent maximaal drie maanden mag wonen. Velen wonen er echter maar een paar weken of een paar dagen.
De kinderen gingen toch nog weg
Dat hij geen maanden meer te leven had was duidelijk. Weken kon ik me inmiddels ook niet meer voorstellen, maar toch gingen mijn kinderen nog op vakantie met hun vader. Dat was nu extra spannend, maar hier maar afwachten was ook niet fijn voor ze en mocht hij overlijden dan waren ze in elk geval op tijd terug voor de crematie. Bovendien kon ik er nu meer voor mijn moeder zijn. Op 30 juli, een dag eerder dan gepland stond, vertrokken ze. Op 31 juli ging ik meteen naar het hospice.
Op bezoek in het hospice
Samen met mijn moeder was ik zachtjes zijn kamer in het hospice binnen gegaan. Het was schrikken. Ook al had ik hem pas nog gezien, hij zag er nu veel zieker uit. Zo anders dan we hem kenden. Wat een rotziekte was het toch. Het was zó verdrietig en onvoorstelbaar om iemand die je liefhebt zo ziek te zien.
Bezoek
Bezoek was eigenlijk al te zwaar. Ik gaf hem een kus op zijn wang en ging bij hem zitten. Hij had zijn ogen open, maar ademde zwaar. Stilletjes zaten we naast zijn bed. Soms zeiden we iets, maar niet teveel. Ik zei een paar dingen die ik gezegd wilde hebben, onder andere over de kinderen en dingen waarvan ik hoopte dat hij ze wilde horen. Ik stelde ook vragen, maar beperkt, want antwoorden kostte hem verschrikkelijk veel moeite.
Koffer
‘Ik zie een koffer,’ fluisterde hij ineens. Vanuit zijn bed keek hij schuin naar rechts.
Er stond geen koffer. ‘Wel Denises rugzakje,’ zei mijn moeder. En een vierkante grijze fauteuil. Dat het er misschien op leek, zei ik. (Of was het een teken dat hij bijna ging?)
‘Je hoeft geen koffers meer te dragen, Jouke’ zei ik.
Hij lachte voorzichtig en dacht even na.
‘Mijn laatste reis wordt volledig verzorgd,’ fluisterde hij.
Dat was mooi gezegd.
Reizen
Mijn moeder en hij hadden veel gereisd samen, ook juist de laatste jaren nog. Net voor corona nog een mooie rondreis door Vietnam, maar eerder ook een fietsvakantie in Laos, roadtrips in Griekenland, Zuid-Italië en Kroatië, veel leuke citytrips ook, een vakantie op Lanzarote, op Ischia, op Kefalonia, vorig jaar op Karpathos en afgelopen oktober nog een wielrenvakantie in het bergachtige achterland van de Costa Blanca, waar ik tijdens een persreis naar Benidorm ook al eens geweest was.
Op reis ontmoet
Ze hadden elkaar zelfs op reis ontmoet! Tijdens een wintersportvakantie, een groepsreis. Op de terugweg in de bus hadden ze gezellig naast elkaar gezeten. Hij was 50, net zo oud als ik nu. Zo’n gek idee!
Droomreis
Niet alleen de stedentrip Berlijn van mijn moeder en mij, ook de droomreis die ze met z’n tweetjes bij ANWB geboekt hadden, een paar dagen voordat hij ziek werd, kon ook al niet doorgaan. Een prachtige reis door Noorwegen, in juni. Vooral de Hurtigruten stond al zo lang op hun lijstje. Helaas… Hij was er absoluut niet meer toe in staat. Zelfs een nachtje weg kon niet meer. Verder dan Vaals is hij niet meer gekomen.
Wacht dus niet met die droomreis naar de Malediven of de mooiste nationale parken in Amerika, naar Patagonië of Paaseiland, maar heb je het geld, doe het nu!
De enige reisjes die hij de laatste maanden nog maakte waren tussen huis en ziekenhuis. Naar VU en AMC. En uiteindelijk naar het hospice. Een verhuizing per ambulance.
Wens
Reizen kon niet meer, zelfs voor het uitje met de wensambulance was hij al te zwak. Zijn wens was nog 1x hun huis te zien en van het uitzicht te genieten, omdat hij na weken ziekenhuis rechtstreeks naar het hospice was gegaan, maar net toen mijn moeder het wilde regelen wilde hij het ineens zelf niet meer.
Dankbaar
Nog slechts een enkeling kon de laatste week op bezoek. Mooie gesprekken voeren kon al niet meer. Zachtjes probeerde ik maar wat lieve dingen te zeggen. Dingen waar ik hem dankbaar voor was. Dankbaar dat hij 22 jaar in mijn moeders leven was geweest en daarmee ook in het leven van mijn zusje en mij, en zeker ook in dat van onze kinderen, die dol op hem waren, en hij op hen.
Wat was het zwaar te weten dat iemand van wie je houdt binnenkort sterft.
Wijn in het hospice
Toch waren er ook nog wat grappige momentjes. Momenten waarop zijn gezicht voorzichtig een grijns liet zien, heel voorzichtig. Hij kon bijna niet meer praten, maar toen een vrijwilligster vroeg of hij een glaasje wijn wilde, zei hij: ‘Wat voor wijn heb je?’
‘Wat voor wijn heb je?’ ?
Soms stak hij een duim op. Toen ik weg ging ook. ‘See you later alligator’.
Proosten op het hiernamaals
De dag erna vroeg hij om een biertje. Appen ging al lang niet meer, maar een biertje vasthouden wonderlijk genoeg wel. Zittend in bed bracht zijn inmiddels dunne arm het glas naar zijn ingevallen gezicht.
‘Op het hiernamaals!’ zei hij tegen mijn moeder.
Vluchttasje
Een enkeling kon daarna nog bij hem langs. Het was nu echt een aflopende zaak. Ondertussen had ik mijn vluchttasje klaar staan voor als ik ineens naar het hospice moest. Met m’n lenzendoosje, tandenborstel en nog wat spulletjes, zodat ik altijd ineens ergens kon blijven slapen als ik het niet redde nog terug naar Den Haag te reizen.
Bali
De laatste keer dat ik een vluchttasje klaar had staan was toen ik in 2018 op Bali was ten tijde van de aardbevingen. Op Lombok waren ze desastreus maar ook op Bali goed te voelen en nadat iedereen uit het hotel ’s nachts in pyjama buiten stond besloot ik de nachten erna -toen er nog steeds schokken waren- het belangrijkste voor het grijpen te hebben liggen.
De keer ervoor was toen ik zwanger was van de tweede, waarvan ik binnen 10 minuten nadat ik het ziekenhuis binnenliep beviel, dus als dat tasje niet had klaargestaan had ik het niet gered.
Spannend
De laatste dagen waren spannend. Als mijn zusje en ik een paar uur niks gehoord hadden appten we elkaar, bezorgd. Hoe zou het gaan? Focussen op werk lukte niet als je in afwachting van berichtjes bent. Als je geen telefoontje wil missen. Niet alleen van mijn moeder, maar ook van mijn dochter, die me meerdere keren per dag vanuit Frankrijk belde omdat het ook met haar niet goed ging.
Betekenis
Ik ga altijd graag op pad, maar bleef nu in de buurt. Even naar het strand voor de zonsondergang of op de fiets naar street art die ik nog wilde zien. Dat wel. Een ‘Mauristhuis mural’ die ik nog wilde zien was te vinden op de Vrederustlaan, hoe toepasselijk. Vrede. Rust.
Het thema van het kunstwerk was ook toepasselijk: ‘De schoonheid van oude mensen’, ook al vond ik Jouke eigenlijk nog helemaal niet oud. De duif ook die ik zag, symbool voor vrede en harmonie, maar (de witte) ook voor levensgeest, adem en ziel.
Alles leek ineens een symbolische betekenis te hebben. Net als het paarse viooltje dat ineens tussen de tegels in mijn tuin omhoog piepte. Paarse bloemen passen bij rouw. Voor mijn gevoel rouwde ik al.
Als je weet dat je gebeld kunt worden
Niet alleen de dagen waren onzeker, ook de nachten waren onrustig. Het woord is niet zo passend nu, maar de onzekerheid was ‘killing’. Als je weet dat je ‘s nachts gebeld kunt worden voelt het iedere nacht alsof je in het holst van de nacht naar Schiphol moet voor een vroege vlucht en bang bent de wekker niet te horen, maar dan anders. Ik moest ook werkelijk naar Schiphol trouwens, want daar moest ik van trein op bus overstappen om bij het hospice te komen.
Ergens naartoe?
Zondag 7 augustus zou ik nog met een vriendin uit Arnhem afspreken. Door het recente overlijden van haar moeder had ook zij een zware tijd, dus ik wilde het niet afzeggen. We wilden ergens wandelen en bijkletsen, zonder drukte.
Onrustig gevoel
Terwijl ik de nieuwste update van mijn moeder uit het hospice afwachtte voelde ik een enorme onrust en kon maar niet beslissen waar we naartoe zouden gaan. Nou is kiezen en knopen doorhakken sowieso niet mijn sterkste kant, maar nu lukte het helemaal niet.
Kon ik nog gaan?
Er waren zoveel mooie plekjes in Nederland die ik nog wilde zien, maar alles leek te ver, zeker met het OV. Wilde ik überhaupt nog wel afspreken? Ik was huilerig en bleef maar twijfelen, alsof ik aanvoelde dat het einde naderde. Pas in de middag pakte ik toch de trein nog. Op de gok reden we naar een mooi natuurgebied. Tijdens het wandelen checkte ik tig keer mijn telefoon. ‘Als het mis gaat rijd ik desnoods naar het hospice’ zei ze.
8-8-22
Maandag 8 augustus belde het hospice. Hij ademde nog, maar was niet meer bij. Het was de eerste dag waarop hij niet meer wakker was geworden. Mijn moeder belde. We konden maar het beste naar het hospice komen.
Zo snel mogelijk naar het hospice.
Omdat mijn kinderen nog op vakantie waren met hun vader kon ik er meteen naartoe. Het OV was echter drama die dag. Op het traject dat ik vanaf Den Haag af moest leggen vielen meer treinen uit dan dat er gingen. Wat wel ging, ging met een enorme omweg. Ik deed er veel langer over dan normaal.
Ik wilde niet te laat zijn…
Hij zag er heel anders uit
In het hospice werden we liefdevol ontvangen. Om beurten wandelden we die dag zijn kamer in, zaten even bij hem of keken alleen maar even. Het was moeilijk. Een naar gezicht. Het leek onze Jouke niet meer. Hij zag er zo anders uit… En toch was het ook ontroerend. Zachtjes gaf ik een kusje op zijn voorhoofd.
‘Dag lieve Jouke’ fluisterde ik.
Mijn moeder zat soms nog wat langer bij hem, maar verder kon hij het beste met rust gelaten worden. Pijn had hij niet. Hij had wat morfine tegen de benauwdheid gekregen.
Hele dag in het hospice
De hele maandag waren we er. Tussendoor maakten mijn zusje en ik een wandelingetje door Ouderkerk. Het was warm, maar boven ons hing een dreigende lucht, alsof onheil naderde.
Een dreigende lucht, als naderend onheil.
Werk bellen
Terwijl mijn zusje met haar werk belde zag ik in de bomen bij de Amstelkerk een felgroene vogel die zo uit de tropen leek te komen. Het leek een papegaai, maar was een halsbandparkiet. De parkiet verstopte zich in de walnotenboom waar we onder stonden. Af en toe ketste hij een walnoot naar beneden.
Weinig trek
In de avond waren we er nog. We lieten eten bezorgen in het hospice, dat mocht. We bestelden bij Pattaya, een Thai in Bullewijk. We hadden steeds geen trek, maar nu toch een beetje. Wat een bizarre situatie om daar te zitten.
Hoe lang nog?
Dat het niet lang meer zou duren was duidelijk, maar hoe lang precies? Een paar uur of toch nog een dag? Soms stokte zijn ademhaling en telden we de seconden, zes, zeven, acht… maar hij ademde steeds weer verder. Na de lange dag moesten ook wij even op adem komen.
Slopende dagen waren het.
In het hospice zeiden ze dat wij ook maar even rust moesten nemen. We waren er al uren en uren, mijn moeder en zusje het langst, maar ook ik alweer bijna 8 uur achterelkaar. Soms hebben stervenden zelf ook rust nodig om te kunnen gaan. Sterker nog, vaak piepen mensen er tussenuit juist als er niemand meer bij ze is.
Stervensfase
Mijn moeder ging nog één keer kijken. Toen ze terug kwam zag ik een ietwat verwilderde blik, een weifeling, iets tussen paniek en weten in, en toch ook weer niet. Zijn voorhoofd voelde warm, zei ze, de rest van zijn gezicht wat kouder. Dat kon, zeiden ze in het hospice, want de doorbloeding verandert in die laatste fase.
‘Je mag gaan’
‘Je mag gaan lieverd’ zei mijn moeder nog. Ook al was hij niet meer bij bewustzijn, hij kon het misschien wel horen. Ze zette een rustig klassiek muziekje op. Daar hield hij van.
Dichtbij blijven
Om 21:00u verlieten we het hospice. Ik besloot bij mijn zusje te blijven slapen, zodat ik dichterbij was als we ineens moesten komen en ik niet meer helemaal met de bus en trein terug naar Den Haag hoefde. Zeker na de lange heenreis waarin ik via een grote omweg (via Utrecht) was gereisd. Haar kinderen waren bij hun vader en die van mij ook, dus dat kwam mooi uit.
Iets moois in de lucht
Ik reed mee naar Almere. De lucht was prachtig roze. Mijn zusje wees naar de nieuwe huizen bij Weesp. Ik keek de andere kant op, schuin langs haar heen. Afgeleid door iets wat ik zag.
‘Nee, die kant,’ zei ze.
‘Ja, maar ik zie wat,’ zei ik.
Vliegtuigstrepen
Drie vliegtuigstrepen in de lucht hadden een driehoek gevormd.
‘Kijk, een driehoekje,’ zei ik. En wees richting hemel.
M’n zusje lachte een beetje, maar het was zo mooi! Ik kon mijn ogen er niet vanaf houden. Het zag er zo ongebruikelijk uit. Een hoekje. Hij heette Hoekstra.
Mooie lucht
Even verderop maakte ik een foto van de mooie lucht boven het Gooimeer, met een zweempje roze. Om 21:18u. Ook daar bleef ik geobsedeerd naar kijken, totdat we de stad in reden.
Bij mijn zusje thuis mauwden de katten. Ze waren blij haar te zien.
We trokken onze schoenen uit en iets makkelijks aan.
Telefoon
We zaten nog niet of de telefoon ging. We schrokken. Ik wist ik wat we zouden horen.
Het was mijn moeder. Ook net thuis, dichterbij, en al gebeld. Hij was nét overleden. Rond kwart over 9. Tegen half 10. Precies toen ik het driehoekje zag en de foto’s maakte.
Hij was nét overleden.
Verklaring van overlijden
Hadden we niet toch nog even moeten blijven? Of was hij dan juist niet gegaan? Hij had de rust nodig, onbewust. En ging toen hij die rust kreeg. Nog diezelfde avond kwam de arts langs voor de verklaring van overlijden. Op maandag 8-8-22 was het, een bijzondere datum.
Rouw
Dinsdag werd ik wakker in de kamer van mijn neefje, die trouwens te midden van al het verdriet donderdag zijn rijbewijs nog haalde! In de donkere kamer vormde het verduisterende rolgordijn voor het vierkante raam met het licht erachter net een rouwkaart. De werkelijkheid kwam hard binnen.
Kinderen
Ik moest de kinderen gaan bellen. In Avoriaz waren ze, in het appartement van hun vader. Ook zij zullen superverdrietig zijn. Ik app de kinderen of ik zo even met ze kan bellen als ze allebei wakker zijn en of ze met hun vader erbij of juist zonder hem willen bellen. Mij maakt het niet uit.
Traan
Een half uurtje later ben ik met ze aan het Facetimen. Ze staan op de gang, dicht bijelkaar. Ik vertel het slechte nieuws. Ik zie bij allebei een traan over hun wang biggelen. Heel zachtjes. Ze zijn lief. Ik mis ze. Nu extra. Ik had ze het liefst een dikke knuffel gegeven.
Wanneer de crematie was wist ik nog niet, maar ik was blij ze gesproken te hebben. Dichtbij en ver weg tegelijk.
Heaven
Alweer vroeg rijd ik met mijn zusje mee van Almere naar Ouderkerk aan de Amstel. Onderweg staat zachtjes een muziekzender op. Precies op het moment waarop we met de auto voor de deur van het hospice staan en mijn zusje de motor uitzet horen we: ‘We’re in heaven… ‘ Precies dat zinnetje, uit het nummer Heaven van Bryan Adams. We kijken elkaar aan. Hoe bizar is dit!
‘We’re in heaven… ‘
Willen we hem nog zien?
De mensen in het hospice condoleren ons en zijn ontzettend aardig. Willen we hem nog een keer zien? We wachten even en drinken eerst koffie op het terrasje aan de achterkant bij de tuin. De zon schijnt. Het is warm. We twijfelen. Welke beeld wil je als laatste bewaren?
Kijken bij een overleden familielid
Slechts 1x in mijn leven heb ik het aangedurfd te gaan kijken bij een overleden familielid. Mijn oma. Ik was al een twintiger, maar ik schrok zo; ik vond het dusdanig indrukwekkend, echt zo eng en naar, dat ik het de keren erna nooit meer aangedurfd heb. Zelfs nu heb ik het beeld nog op mijn netvlies staan.
Mijn stiefvader hadden we echter gisteren nog gezien, zo doodziek al, in zo’n moeilijk toestand en al zo anders dan hij was dat het niet zo heel veel enger kon zijn. Ik ga kijken en schrik toch. Het lijkt bijna alsof er iemand anders ligt. Een dunne, strenge meneer, niet de Jouke zoals we hem kenden.
Kleding in de kist
Er worden wat praktische zaken doorgesproken, vragen over zijn kleding voor in de kist en wie wat wil doen voor de uitgeleide wat ook direct deze ochtend moet. De man die hem zo mee zal nemen naar het uitvaartcentrum is ontzéttend aardig. Zo lief en invoelend, zo rustig en meedenkend. Hij zegt en vraagt alles zo fijn dat dat ons ontzettend goed doet.
Als hij prachtig aangekleed ligt en zelfs zijn gezicht nog iets gemasseerd is zodat de mondhoeken iets ontspannender staan gaan we toch nog een keer kijken. Hij ligt er vredig bij, maar het blijft griezelig. Ik geef hem een kusje op zijn koude voorhoofd en leg mijn warme hand op zijn koude hand.
Hij is dood, ik kan het nog steeds niet geloven.
Uitgeleide
Nog één blik en dan wordt het laken over zijn hoofd gesloten. Samen met de initiatiefneemster van het hospice en enkele vrijwilligers wordt er een mooi klein afscheid van gemaakt, de uitgeleide. Hij is er toch ruim 10 dagen geweest.
Omdat de kist er nog niet is ligt hij op de lijkbaar, met een mooie sprei over zich heen. Een roos erop. Ze houden een woordje en we krijgen een kaart mee.
Zwaaien
Als de lijkwagen weg rijdt zwaaien we totdat de auto de straat uit is. Een beetje raar misschien, maar we doen het automatisch. Zwaaien, net zoals ik met mijn kinderen mijn moeder en hem altijd uitzwaaide als ze op de verjaardagen van de kinderen waren geweest en met de auto wegreden.
Kamer in hospice leegmaken
We praten en huilen nog even en moeten dan de kamer leegmaken. Normaal zou je denken ‘Jeetje, dat dat allemaal zo snel moet’, maar we zijn blij dat iemand anders hier straks kan liggen. Ook wij waren immers blij dat hij zo snel terecht kon. Ook al ging het al zo slecht met hem, het hospice was een duizend keer fijnere plek voor zijn laatste dagen dan een ziekenhuis. Dat gun je iedereen.
Hectische dag
Alle lieve kaartjes en foto’s gaan van de muur, mee naar huis. Kleding stoppen we in tassen. Zijn geurtje geeft mijn moeder aan mij, voor mijn zoon. Ik ga weer met mijn zusje mee, mijn moeder wil even rusten. In de middag staat de afspraak met de uitvaartonderneemster al.
Welk crematorium?
Een reeks aan beslissingen moet worden genomen. De locatie hadden we al op het oog, een crematorium aan de rand van de bloeiende heide in Hilversum, waar we nog niet zo lang geleden ook de uitvaart van mijn tante hadden.
Datum crematie
De datum dan; hoeveel (werk)dagen moet er officieel tussen zitten, wanneer is er plek, wat is handig en wat is haalbaar? Mijn kinderen waren nog op vakantie, die van mijn zusje zouden juist volgende week met hun vader weg gaan. Zaterdagmiddag en maandag (Maria Hemelvaart) zaten helaas al vol. Oei, dat was balen, maar zondag kon ook.
Crematie op zondag
Een uitvaart op zondag? Dat hadden we niet bedacht. Dat was ook wel mooi eigenlijk, ook voor wie van ver moest komen en voor mensen die dan geen vrij hoefden te vragen. Het werd een tijdstip waarop daarna geborreld kon worden, zoals hij ongetwijfeld gewild had.
Rouwkaart
In rap tempo moeten we beslissingen nemen over de kaart. Welke vorm, welke foto, welke tekst? Welke namen moeten erop? Broers en zussen op de kaart was niet gebruikelijk, bleek. Huh? Dat voelde vreemd. Als ik een broer of zus was had ik op de kaart gewild, maar het ‘hoorde’ niet. Officieel alleen ‘het gezin’ (mijn moeder, zusje en ik) met onze kinderen. Maar aangezien zijn familie hem langer kende dan wij moest op zijn minst de familie ‘in één’ erbij besloten wij. En hoeveel kaarten moesten het zijn?
Tip: maak eens een lijstje met mensen waarvan je vindt dat ze een kaart moeten krijgen als jij onverhoopt zou overlijden. Daar help je je nabestaanden ontzettend mee!
Adressen
De adressen moeten verzameld worden, uit verschillende hoeken. Mijn moeder en hij hadden gezamenlijke vrienden maar daarnaast kende hij er nog veel meer, omdat hij ook lang in Friesland had gewoond, waar hij zijn praktijk had, waar hij fietste en waar hij zong. Mijn zusje dook in adressenboekjes en haastig toegestuurde lijstjes.
Veel te regelen voor uitvaart
Wat komt er toch veel bij kijken en wat moet je over veel nadenken. En zo snel! De kist direct al, maar ook het rouwstuk, hoeveel gasten verwacht je, hoeveel sprekers, wie zegt of doet wat en hoe lang, welke muziek, wel of geen fotopresentatie? We moeten zóveel regelen, maar ondertussen voelt alles nog zo onwerkelijk…
Terwijl we de to do list doornemen heb ik het gevoel alsof hij gewoon even op het toilet zit.
Moeten er volgauto’s komen of niet, een condoleance of niet? En wanneer moeten we alle enveloppen geschreven hebben? Omdat het op een zondag is moeten sommige beslissingen extra snel genomen worden.
Foto’s voor uitvaart
Als ik woensdag wakker word hoop ik weer dat het niet waar is. Het is wel waar. Ik moet aan de slag. Foto’s zoeken. Uren en uren. Ik vervloek mezelf dat ik geen poging heb gedaan de twee kapotte externe discs ergens heen te brengen om te kijken of er nog bestanden te redden zijn. Toch vind ik nog heel veel. Privéfoto’s en vele reisfoto’s, vaak na vakanties doorgestuurd door mijn moeder.
Borrel na ceremonie
In de middag hijgt ook de deadline van de catering in onze nek. Terwijl ik geen hap door mijn keel krijg, moet ik de hapjes bekijken voor bij de borrel na afloop van de ceremonie. Geen koffie met cake dus? Nee. Broodjes? Ook niet, het is geen lunchtijd meer. Soep? Hmm, niet met deze temperaturen. Het is eerder weer voor ijs!
Welke hapjes willen we? We bekijken arrangementen en losse onderdelen.
Hapjes op uitvaart
Wat is er veel om uit te kiezen… Van slagroomsoesjes en bonbons (handig met 33 graden…) tot frisse crudité’s, salades en smoothies. Ouderwets bitterballen, blokjes kaas en leverworst? Worstenbroodjes, saucijzenbroodjes, kaasstengels en nootjes?
Of lekker wat luxer? Wrapjes met zalm, mini pita’s, yakitori spiesjes of gevulde eitjes? Canapés, crostini’s, dim sum en sashimi? Een tapasplankje, dipjes en olijven? Blini’s, bapao’s, bladerdeeghapjes? Het duizelt me.
Kosten
Wat past bij Jouke? Hij hield ook wel van wat lekkers, van een beetje kwaliteit, maar je begint te begrijpen waar de kosten zitten als je de prijs per hapje ziet. Zelfs kannen water zijn niet gratis, ook bij deze temperaturen niet. Hij was niet verzekerd, maar het moet wel een mooie uitvaart worden. M’n zusje en ik doen suggesties. Uiteindelijk beslist mijn moeder.
Over keuzes gesproken: wat trek je aan bij 33 graden?
Wensen voor de uitvaart
Er is geen tijd om rustig na te denken, te rouwen of nog een luchtig zwart jurkje te gaan shoppen. Zeker die eerste dagen niet. Des te meer besef je hoe fijn het is als iemand al zijn of haar wensen op papier heeft gezet.
Dus… verveel je je een keer, schrijf het eens op. Je neemt je nabestaanden zo een hoop uit handen. Die hebben het al moeilijk genoeg om alles te moeten regelen, juist als je eigenlijk alleen maar wil huilen.
Denk niet ‘Ach, dat is voor mij niet aan de orde.’ Dat dachten wij ook. Hij stond nog midden in het leven. Tot half maart. Zonder klachten. Op het moment dat hij ziek werd en het zó snel ging waren serieuze gesprekken al snel te zwaar.
Muziek uitvaart
Toen ik woensdagavond de muziek luisterde brak ik. Ik zet zelden muziek op en zeker niet hard, maar nu deed ik het wel. Hoe vaak ik het ook achterelkaar luisterde, ‘Ne me quitte pas’ en ‘Halleluja’ (de Friese variant) kan ik nog steeds niet luisteren zonder te huilen. Bij de eerste tonen begin ik al.
‘Ne me quitte pas’ en ‘Halleluja’ (de Friese variant) kan ik nog steeds niet luisteren zonder te huilen.
Fotopresentatie maken
Ook donderdag was ik weer de hele dag bij mijn moeder in Abcoude. Terwijl mijn moeder en zusje enveloppen schreven boog ik me met mijn oom over de honderden foto’s die we hadden. Alle mappen van familie waren via WeTransfer verstuurd. We moesten vergelijken, dubbele weghalen, en veel deleten, vooral ik, uit mijn selectie, anders was het veel te veel. Daarna moest de hele diashow nog in een Powerpoint.
Reisfoto’s
Ik zie foto’s van mijn moeder en hem in Ho Chi Minh en Hoi An, in de nachttrein ook, in schitterend Sapa en Halong Bay (ook hoog op míjn bucketlist!) in Vietnam, maar ook in Zuid-Europa.
Op Ischia vlakbij Napels, in Calabrië en Puglia, Noord-Griekenland, verschillende Griekse eilanden en op de Canarische Eilanden bij Charco de los Clicos in het zuiden van Lanzarote, waar ze vlak na mij naartoe gingen.
Ze waren vaak in Zuid-Europa (waar ik ook zo van hou), maar ook een paar keer in Azië.
Foto’s ook van tripjes dichterbij, van fietstochten en wandelingen, op de Wadden, in het Mastbos in Breda en bij het Henschotermeer. Dit was allemaal nog in en na coronatijd:
Foto’s met de kinderen
Foto’s van de begintijd ook, in Snits (Sneek), in Nigtevecht en later in Abcoude waar ze alweer jaren samenwoonden. En vaak in Den Haag.
Hij met mijn moeder en de kinderen bij de bioscoop, de midgetgolfbaan en in pretparken. En meermaals samen met mijn kinderen, op de Jaap Edenbaan in Amsterdam:
‘No time like the present’
In verschillende landen draagt hij het T-shirt dat ik altijd zo leuk had gevonden. Een T-shirt met de tekst: ‘No time like the present’. Op een bootje in Friesland, in Vietnam en op andere plekken, steeds komt die tekst weer terug. Het paste bij zijn werk als psychotherapeut, maar ook gewoon bij het leven zelf. En pas nu besef ik hoe letterlijk dat destijds gold. Hoe waar het was.
Doe de dingen nu, niet later! Bezoek de plekken die je nog wil zien!
Meteora
Een foto van hem bij de Meteorakloosters in Noord-Griekenland hadden we al als foto voor de kaart gekozen. Het is de foto die je bovenaan dit blog ziet.
Pas toen we de proefdruk al bekeken hadden vroeg ik me ineens af wat Meteora eigenlijk betekende. Meteora bleek ‘in de lucht zwevend’ te betekenen. Natuurlijk! Vanwege die kloosters. Maar wat treffend nu. Zelf zweefde hij nu immers misschien ook wel ergens in de lucht.
‘Meteora’ betekent ‘in de lucht zwevend’.
Familiefoto’s
Veel familiefoto’s zie ik, van vroeger, verzameld door zijn zus. Foto’s die ik nog niet kende. Als schooljongetje, op de boerderij, in Marknesse en wandelend met rugzak, iets ouder al. Zingend in zijn koor ook, fietsend en met vrienden. Van sommige mensen die hij lief had hebben we geen foto met hem erbij. Maar iedereen benaderen was geen doen. We waren er al zo druk mee!
Uitvaart regelen
Tussendoor kwam de uitvaartbegeleidster weer om de laatste puntjes op de i te zetten, nadat er al diverse mails over en weer waren gegaan. Hoe deden we dat vroeger? Er waren nog wat vragen: wel of geen kaarsen, wie steekt ze aan, wie tilt de kist of wordt het gedaan, wil je de kist de oven in zien gaan of niet, hoe wil je het vooraf, hoe erna, een erehaag of niet? Hoe zit het met de ontvangstkamer, is er vooraf nog ergens een toiletteermogelijkheid en wie is naaste familie?
Tijd om te treuren is er niet
Het definitieve programma werd bepaald en de door mij op postcode gesorteerde rouwenveloppen gingen in twee grote enveloppen met beide een testenvelop er bovenop. De ene stapel bestaat bijna alleen maar uit postcodes met een 1, de andere heeft juist veel hoge postcodes.
Hadden we daarna even rust? Konden we eindelijk met elkaar over Jouke zelf praten? Even treuren?
Nee, de bloemen moesten nu echt besteld worden. En er moest printinkt gehaald worden, want uitgerekend nu blokkeerde de printer, terwijl mijn moeder morgen haar speech wilde uitprinten. Een speech waar ze nog niet aan had kunnen beginnen.
Rouwboeket op kist
Bij alles wat er geregeld moet worden zijn er zoveel vragen. Alleen al dat rouwstuk voor op de kist. Mijn moeder wilde iets wat niet standaard bestaat. Iets met zonnebloemen. Ze legde ons uit wat ze ongeveer wilde, we vonden online iets wat er een beetje op leek en samen met mijn oom ging ik naar Weesp, mijn geboortestad, om het door te spreken, want telefonisch werd het te ingewikkeld. Ik kon niet rijden en hij kon geen kleuren zien dus het was een gevalletje de lamme helpt de blinde.
Wil je dat het boeket op de kist er bol, ovaal of als een druppel uitziet? Wil je alleen zonnebloemen of wil je ook andere als opvulling? Alleen geel of ook andere kleuren? Welke soorten bladgroen wil je erbij? Hoe groot: 1.40, 1.50, 1.60 of meer? Welk lint wil je erbij? Welke tekst op het lint?
Mijn oom en ik dachten er steeds hetzelfde over. Dat was fijn. We hadden een goed beeld wat mijn moeder wilde. Niet te tuttig, niet te keurig, maar meer alsof het net geplukt is. Langwerpig, niet te hoog. Alleen als het om kleuren ging moest ik het zeggen, want mijn oom is kleurenblind. En wat kost nou zoiets?
Duveltje en wijn
Toen we terugkwamen moesten we weer verder. Tijd om te rouwen was er niet. Mijn zusje was inmiddels naar huis, die had ontzettend veel gedaan. Sowieso was zij beter in dit alles dan ik. Een kanjer die het hoofd beter koel kon houden dan mijn moeder en ik. We waren gaar en namen even een drankje. Een Duveltje voor mijn oom. Wijn voor mijn moeder en mij.
Vanaf het balkon keken we naar het gewone leven. Bizar dat het leven van anderen gewoon doorging. Iemand in zwembroek had een boei in zijn hand en dook het Abcoudermeer in.
Stress
Aan eten kwamen we deze dagen pas na negenen toe of zelfs tegen tienen. Echt honger hadden we dan al niet meer. De deadline voor de diapresentatie naderde. De fotopresentatie was eindelijk af, maar toen we de Powerpoint via WeTransfer wilden versturen konden we ‘m niet meer vinden. De stress.
Toen we de fotopresentatie naar de uitvaartonderneemster wilden sturen, was hij ineens weg.
Supermaan en warmte
Mijn oom kreeg het toch nog voorelkaar en met de supermaan boven me wandelde ik in het donker naar het station. Het was al laat, maar nog zwoel buiten. Dat was fijn. Ik houd zo van deze temperaturen, ook al kreeg ik er deze dagen weinig van mee.
Pas heel laat zat ik in de trein terug naar Den Haag, tussen mensen die terug kwamen van gezellige etentjes of uitjes. Van vakantie ook. Als afleiding keek ik op Facebook. Ik deed het snel weer dicht. Alle leuke dingen die mensen deden waren te confronterend. Ik kon het er niet meer bij hebben.
Op Facebook had ik er de afgelopen maanden niks over gedeeld, ook nu het zo slecht ging niet. Slechts een enkel zinnetje dat hij naar het hospice ging daargelaten, eind juli pas, op mijn privé-FB. Ik wist steeds niet hoe het te verwoorden. Juist op Facebook niet.
Facebook trok ik überhaupt slecht de afgelopen tijd. Nu iedereen vrolijk op vakantie was nog meer. Alsof alles alleen maar leuk was, terwijl ik zulke moeilijke weken had. Elke dag weer. Elke nacht weer. Ons weekje Kreta leek al zo ver weg.
Afleiding door reisfoto’s
Soms hielp het om op de Facebookpagina van Follow My Footprints wat reisfoto’s te delen of om even wat mooie plekken te zien waar andere mensen waren, maar soms ook helemaal niet. Soms leidde het af, maar meestal maakte het dat ik me alleen maar ellendiger voelde. Afgelopen week kwam het er überhaupt niet meer van, we waren gewoon te druk met de voorbereiding.
Steun op Twitter
Twitter was fijner. Daar deelde ik meer of ik keek even snel als ik weer in de trein zat. Het waren mensen die verder van me af stonden, dat was makkelijker. Ook bij die mensen ging niet alles goed, zoals bij niemand natuurlijk, maar wat waren die lief!
Juist op Twitter kun je soms zoveel steun vinden. Dat is fijn. Fijner dan het echte leven, wat zo vreemd aanvoelde nu en waarin ik toch niet kon doen wat het plan was geweest: eindelijk even lekker doorwerken, de boel opruimen en misschien nog even weg.
Contrast
Te midden van deze warme dagen waarin veel mensen vrij zijn, voelden onze dagen loodzwaar. Hoewel de warmte ook wel weer hielp. Ik hou van warm weer. In regen en kou steeds op en neer reizen en treuren is eigenlijk nog erger. Maar het contrast met vrolijk kwetterende kinderen, mensen in zwembroeken, volle terrassen en fietsende mensen was groot.
Van elke wielrenner die ik zie schrik ik. Dan denk ik in een flits dat hij het is.
Het was zo snel gegaan…
Wat zullen mensen geschrokken zijn bij het zien van de kaart. Nog niet iedereen wist dat het zo snel was gegaan, maar mijn moeder en hij konden nou eenmaal niet iedereen steeds berichten. De laatste dagen in het hospice beantwoordde mijn moeder nog wel appjes van hem, maar ook voor haar was dat zwaar.
Het was een grote rollercoaster geweest waarin hij en zij beland waren. Het was puur overleven die laatste week. Ook eerder al. Van ziekenhuis naar ziekenhuis. De hectiek. De zorgen. Soms werd ik wakker en hoopte een seconde dat ik het gedroomd had.
Ik had mijn moeder en hem zo graag nog wat onbezorgde jaren samen gegund…
Ongeneeslijk ziek
Mocht je denken dat als je onverhoopt ernstig ziek wordt dat je dan nog snel alles uit het leven kunt halen, kunt doen wat je allemaal nog wilde doen, en nog snel wat mooie plekken van je bucketlist kunt afstrepen, vergis je dan niet. Soms kan dat niet meer. Ongeneeslijk ziek zijn of terminaal ziek zijn verloopt niet voor iedereen hetzelfde.
Denk niet dat je dan met je eventuele spaargeld toch nog naar Patagonië of Paaseiland kunt, naar de Malediven of de mooiste nationale parken in Amerika, soms kan het niet meer, dus heb je het budget, doe het nu!
Plotseling overlijden
Als je plotseling overlijdt kan het al helemaal niet meer. Lang geleden overleed Adri, de toenmalige vriend van mijn moeder (met wie ze na mijn vader een relatie had), aan een hartaanval. Hij was 42, zij 38, mijn zusje en ik 12 en 14… De leeftijdsfase van mijn eigen kinderen nu.
Het was een heftige en ingrijpende gebeurtenis waar ik erg veel moeite mee had. Ik schreef er eens een blog over voor Flair: ‘30 jaar geleden’ (inmiddels bijna 36 jaar geleden).
Mijn moeder had al eerder een partner verloren…
Kinderen terug van vakantie
Vrijdag kwamen mijn kinderen terug uit Frankrijk. Het was fijn weer dicht bijelkaar te zijn, zeker in deze situatie. Hun dikke knuffels, hun medeleven, hun eigen verdriet…
Mijn zoon pakte meteen een boekje dat mijn moeder eens had gemaakt met foto’s van een fijne logeerpartij, toen ik met mijn dochter naar Rome was en moest een traantje laten. De lieverd.
Met de kinderen over de crematie praten
Tijdens het eten sprak ik met ze over Jouke en over de crematie zondag. Hoe alles in zijn werk zou gaan en wat ze konden verwachten. Wat een crematie eigenlijk precies was, vroeg mijn dochter. Ze vond het een eng idee. Dat snap ik wel. Om eerlijk te zijn vind ik dat zelf ook nog steeds. ‘Maar je ziet het verbranden niet’ zei ik. Dat wilden we niet.
Foto’s tijdens crematie
Ik vertel dat oma gaat spreken. En over de borrel. En iets over de foto’s die getoond worden, ook van hem met mijn kinderen als baby, peuter en later.
‘Ze laten toch geen gekke foto’s van mij zien waar iedereen om moet lachen hè?’ ‘Haha, nee hoor. Je ziet jou als net 2-jarige met Jouke en oma in Dalyan (Turkije), toen Jippe nog in mijn buik zat, je ziet jullie met oma en Jouke in dierenpark Amersfoort, een paar keer met feestjes in de tuin ook, foto’s waarop hij met jullie op de Jaap Edenbaan in Amsterdam schaatst, etentjes ook en nog meer.’
Op het mooie meer van Koycegiz in Turkije, waren we met oma en Jouke. Van onze drie weken Turkije waren ze er toen één week bij, daarna reisden wij verder.
Praten over de uitvaart
Ik ben blij dat we het er rustig over kunnen hebben, ze het een dagje kunnen laten bezinken en we niet snel snel de trein in moeten. Stiekem was ik ook wel bang geweest dat ze pech kregen onderweg of wat dan ook, dus ik was blij dat ze er waren. Dan kon ik bovendien hun was nog even doen.
‘Is de borrel eigenlijk ervoor of erna?’ wil ze weten. Hihi, zo lief al die vragen.
Wat aan naar crematie?
Zaterdag bedacht mijn dochter wat ze aan kon doen. Ik had haar luchtige zwarte jurkje met kleine witte stipjes al klaar gehangen, maar ook haar zwarte rokje. Voor mijn zoon kon de nette zwarte (niet heel) korte broek wel met deze temperaturen. Dochter heeft nog een vraag die ik niet had verwacht: ‘Mag je eigenlijk sieraden om tijdens een begrafenis?’
Ze kiest uiteindelijk voor haar zwarte rokje met een zwart topje. Het staat prachtig. Ook mijn zoon ziet er erg mooi uit vind ik, zo lekker bruin in zwart-wit. Zelf draag ik een zwart jurkje. Als we naar de tram lopen zegt mijn dochter: ‘Als ik doodga mag iedereen iets gekleurds aan,’ zegt mijn dochter. ‘Of zwart wit.’
‘Als ik doodga mag iedereen iets gekleurds aan,’ zegt mijn dochter.
Met de trein naar Hilversum
Zondag gaan we vroeg op pad. Mijn zusje pikt ons ruim op tijd op vanaf station Hilversum en ik besluit daarvoor dik een uur speling te nemen, want je weet het maar nooit met die treinen tegenwoordig.
Foodhal Hilversum
Al om 11 uur wandelen we door een verhit Hilversum en overbruggen het uurtje bij Foodhal MOUT, een heerlijke en toffe plek vol prachtige planten en blinkende ketels bier. Mensen drinken rustig een koffietje in de schaduw. Kinderen in zwembroekjes spelen schaterend bij de fonteintjes op het plein. Het voelt ineens raar onderweg naar een crematie te zijn.
Zuiderhof
Met mijn zusje rijden we mee naar Crematorium Hilversum, bij begraafplaats Zuiderhof. Het ligt prachtig aan de Hoorneboegse heide die nu net in bloei staat. De familie verzamelt in de schaduw. Mijn moeder is duizelig, dat is vervelend.
‘Je gaat nu niet van je stokkie hoor!’
Met iets vertraging komt de rouwauto met de kist eraan. Door een erehaag wandelen we er achteraan.
Uitvaart
De ceremonie vindt plaats in een zaal zonder airco. Als familie zijn we er eerder dan de genodigden. De kist met het rouwstuk van zonnebloemen staat, de vele bezorgde bloemstukken worden neergezet en de kleinkinderen steken de kaarsen bij de foto aan. ‘Dat gaat mis’ zei mijn dochter nog, bang haar lange haren in de fik te steken, maar het ging goed.
De deuren staan open, ik zie een mooie rij bomen en de warme wind waait naar binnen. Velen vinden het te warm, ik vind het heerlijk.
Halleluja
Op de Friese variant van het nummer Halleluja wandelen de genodigden de ruimte binnen en breek ik weer. Tranen over onze wangen. Zacht gesnif.
We willen weten wie er zijn, maar durven niet teveel om te kijken. Er zijn zóveel mensen dat er niet eens genoeg plek is.
Ontmoeting
Mijn moeder spreekt als eerste. Ach mammie toch, denk ik. Wat een intens verdriet weer. Waarom zij? Het is niet de eerste partner die ze verliest.
Ze vertelt over het verloop van de ziekte, maar ook hoe ze elkaar ontmoet hebben, tijdens een wintersportgroepsreis. Hoe ze hem meteen al bij de bus zag staan, met zijn rode veters in zijn wandelschoenen. Ik zag het helemaal voor me.
‘Daar stond hij bij de bus, met zijn rode veters in zijn wandelschoenen. Ik had meteen een oogje op hem.’
Liefde van later
De stem van Herman van Veen klinkt. Op het nummer ‘Liefde van later’ worden de eerste foto’s van de diashow getoond. Tranen vloeien. De foto’s zijn moeilijk maar fijn om te zien. Jouke in verschillende levensfases.
Sprekers over hem
Na mijn moeder spreekt zijn zus, meer over vroeger, over zijn roots, over de boerderij, de Noordoostpolder en Friesland. Vrienden ook, met wie hij sociologie studeerde en op Uilenstede discussies over het leven voerde. Later studeerde hij psychologie en volgde er trainingen en cursussen bij, waarna hij psychotherapeut werd, in Sneek.
Foto’s van de kinderen
Als ‘Ne me quitte pas’ en ‘Laat me’ gedraaid worden huil ik weer, maar de foto’s tussendoor beuren op en verblijden. Af en toe werp ik een blik op mijn kinderen naast me die ik helaas net niet allebei kan aanraken, maar die ook veel op de foto’s staan; net als mijn neefje en nichtje aan de andere kant. Ook zij waren dol op hem.
Erehaag
Een fietsvriend van de Tourclub Abcoude spreekt nog mooi en een goede vriendin leest een gedicht voor. Tijdens de klassieke muziekstukken worden de laatste foto’s getoond. Iedereen gaat staan, de genodigden wandelen langs de kist en vormen een erehaag.
Bekenden
Wandelend, met de kist aan ons hand, lopen we er, in de verzengende hitte doorheen. Wat zijn er veel mensen! Ik zie familie, mijn vader en stiefmoeder, ex-partners van mijn ouders, oude bekenden uit Nigtevecht, ook mensen die ik decennia niet heb gezien, mannen ook die ik niet ken, maar waarvan je meteen ziet dat het renners zijn en vele onbekenden.
Afscheid bij de kist
Met alleen de naaste familie nemen we afscheid bij het gebouwtje waar de oven is. Ook buiten verschroei je al bijna, maar wat een mooi moment was dit. Zo bij de kist met al die bloemen erop. Twee families. Samen één in ons verdriet. Ik raak de kist nog één keer aan en dan wandelen we naar de borrelruimte.
Borrel in de Einder
We borrelen met uitzicht op de heide, in ‘De Einder’, op het terrein van het crematorium, dat trouwens door Dudok is ontworpen. Er is plek voor 80 man, maar er zijn veel meer mensen gekomen. Meer dan 120. Het is even wennen zo in die drukte, dus wandel ik met een glas witte wijn naar buiten. Het is 3 uur, de hitte hangt boven de heide. Hier en daar is hij al prachtig paars.
De Hoorneboegse heide in bloei.
Herinneringen aan Jouke
De heerlijke hapjes komen langs. Het voelt raar om daar van te genieten, nog zo vol van verdriet en herinneringen. Ik denk aan Jouke, aan hoe hij er aan het begin van die 22 jaar regelmatig ineens een Friese zin uit gooide waar ik niks van snapte of spontaan iets van zijn koor begon te zingen. Voordat hij met mijn moeder ging wonen zong hij bij de Sneker Cantorij.
Voorbij, maar niet vergeten…
We zullen zijn stem niet meer horen. Hem niet meer zien in fiets- of schaatstenue. Niet meer op de verjaardagen van de kinderen. Voetballend met de kinderen. In pretparken met de kinderen. Niet met Kerst met elkaar aan tafel. Nooit meer hier bij ons in Den Haag en niet gewoon thuis in Abcoude, met mijn moeder.
We missen hem nu al!
Hij zal geen Strava-ritten meer delen via Whatsapp, geen vakkundig advies meer geven bij privé perikelen met mijn ex, mijn moeder niet meer sussen als ze –net als ik- soms een beetje gestrest doet en niet meer genieten van een glas rode wijn.
Ik kan het nog steeds niet geloven.
Afscheid en laatste reis
En toch, daar staan, met z’n allen, op die snikhete dag en betoverende plek, hielp iets. Het was superverdrietig en doet nog letterlijk pijn, maar we hebben er een mooie dag van gemaakt en zijn laatste reis zo fijn mogelijk gemaakt, precies zoals hij op zijn ziekbed pas nog zei:
‘Mijn laatste reis wordt volledig verzorgd’.
Na de uitvaart
De dagen na de uitvaart is alles nog onwerkelijk. Waar ik na andere sterfgevallen net iets verder weg soms wel weer kon schakelen, lukt het me nu niet. De kinderen zijn er beter in, en daar ben ik blij om. Mijn moeder wil vooral rust. Ze wordt bedolven onder berichten en kaarten en dat is superlief.
Atmosfeer
Als ik het jurkje dat ik op de crematie aan had in de was gooi, zie ik aan de binnenkant ineens het merkje staan: ‘Atmosphere’ lees ik. De atmosfeer! Wat toevallig weer! De hemel! Zou hij daar zijn?
De hemel is niet langer blauw als ik dit schrijf, zoals de dagen na zijn overlijden. Met bakken komt het naar beneden. Dikke druppels. Druppels vermengen zich weer met tranen, net als aan het begin van dit blog.
Doorgaan
Beetje bij beetje zal ik alles weer oppakken, ook m’n blog, ook al staat mijn hoofd er nog totaal niet naar. ‘Dat hoeft nu even niet’ en ‘Denk even aan je zelf’ zeggen sommigen, maar ik moet er met de kinderen van leven, dus het is belangrijk. Juist deze zomerweken waren van belang.
Ik had in augustus namelijk dolgraag die felbegeerde 100.000 unieke bezoekers per maand willen halen, maar zoals het er nu naar uit ziet gaat dat net niet lukken. Ik had nog snel blogs met tips over diverse bestemmingen willen schrijven, juist omdat daar nú naar gezocht wordt, maar ik kreeg het niet meer voorelkaar. Beginnetjes waren er, maar vervolgens zat ik vast of had er gewoon geen tijd meer voor.
Alles begint weer
Volgende week beginnen de eerste schoolactiviteiten en het hectische leven weer. Om eerlijk te zijn: ik moet er nog niet aan dénken. Ik ben er nog niet tegen opgewassen. Van zakelijke mails schiet ik in de stress en van ‘Hopelijk is iedereen weer uitgerust’ en ‘We gaan weer lekker beginnen’-berichten raak ik geïrriteerd. Ik ben totaal niet opgeladen door dit alles. Eerder uitgeblust. Dat was ik al, ik worstelde al een tijdje, maar nu nog meer.
Blog
De afgelopen weken besloot ik af en toe wat zinnetjes in mijn telefoon te zetten, voor dit blog. Het past eigenlijk niet op een reisblog, maar ik voelde dat ik het moest doen. Het is mijn blog en mijn verhaal, dus waarom niet?
Sorry voor het lange blog. Eigenlijk is het leven te kort voor zulke lange verhalen…
Het is veel, dus niet iedereen zal het lezen, maar wie het wil lezen kan het lezen. Dan snappen lezers die me verder niet kennen ook waarom er 6 weken geen nieuw reisblog stond (ja, daar baal ik natuurlijk ook van) en waarom ik na de enthousiaste terugbliks steeds op Facebook en Twitter aan het begin van de zomervakantie (terugbliks naar Kreta, het eerdere interrailen in Spanje met de kinderen en mijn mooie rondreis door vijf Balkanlanden bijvoorbeeld) daar ineens mee ophield…
Leven oppakken
Ook al sta ik nog een beetje op de rem, het leven gaat ondertussen toch weer door. Mijn zoon is bij zijn vader voor het laatste stukje vakantie, mijn dochter is hier gebleven.
Ik wandel naar Albert Heijn. Als ik op het Regentesseplein het terras van Café Emma zie schiet ik weer vol. We hebben er meermaals fijn gezeten, mét hem. Deze foto is van vorige zomer nog, toen we er met mijn moeder en mijn kinderen aten.
Richting
Weer thuis blader ik in het boek dat mijn vader voor mijn 50e had gemaakt, met bijdragen van familie en vrienden, ook van mijn stiefvader natuurlijk, net de maand voordat hij ziek bleek. Een hele pagina had hij volgeschreven.
Na lieve woorden over het ietwat verlegen en onzekere meisje van vroeger, op een foto bij mijn moeder en hem in de gang, schreef hij ‘Ik denk dat je je richting wel hebt gevonden.’ Dat was waar, ook al ben ik die richting nu weer even kwijt.
Moedig
Hij had er bewondering voor dat ik destijds gewoon naar Thailand ging om daar te gaan werken en dat ik met een koppige vasthoudendheid een bestaan als reisblogster heb opgebouwd. Dat ik met de kinderen met de trein door Spanje reisde zonder te weten waar ik ’s avonds sliep vond hij ook heel dapper schreef hij. Maar het meest moedige vond hij mijn besluit om alleen verder te gaan, met twee kleine kinderen een nieuw onderkomen te zoeken en tegelijk een bestaan als reisblogster op te bouwen.
‘Ik vind je een dappere meid!’
‘Ik vind je een dappere meid!’ eindigde hij zijn verhaal, maar als er iemand dapper was de afgelopen maanden was hij het wel. En mijn moeder. Want wát een maanden waren het.
Verlies en rouw
Velen maken vergelijkbare dingen mee, eerder al of ergens in de toekomst. Het verliezen van ouders, stiefouders, schoonouders, broers, zussen, partners of zelfs kinderen. Het is allemaal verschrikkelijk. De één kan snel weer door, de ander vlucht; weer een ander weet zich even echt geen raad. Rouwen doet pijn.
Dagje weg
Ter afleiding ging ik vrijdag een dagje met mijn dochter weg. Het was mistroostig weer, maar gelukkig nog lekker warm. Haar zo jong en vol leven zien hielp, lekker fotograferen ook, maar op de terugweg in de trein kwamen er ineens toch weer tranen. Ik klemde mijn kaken op elkaar en vocht ertegen.
Het besef van het ‘nooit meer zien’ doet zo’n pijn.
Sterkte of gecondoleerd
Gisteren ging ik naar mijn moeder om alle kaarten te lezen en de afscheidsceremonie terug te zien. Dat wilde ze graag. Ze is de afgelopen 10 dagen bedolven onder de lieve kaarten; tientallen kaarten uit vele hoeken. Ik heb er maar één, maar ik waardeer de whatsappberichtjes van vriendinnen. Dat is fijn. Geen vluchtig ‘Sterkte’ of ‘Gecondoleerd’, maar oprecht medeleven, net een paar zinnetjes meer, en zomaar nog een keer. Dat is lief.
Het leven gaat door
Voor mensen om ons heen gaat het leven gewoon door, en dat is logisch, we kunnen onmogelijk allemaal maanden met elkaar mee rouwen, maar als je er zelf middenin zit of het net hebt meegemaakt, besef je pas hoe hard het is en voor anderen was (en vaak nog is).
Ook al lijkt het momenteel alsof alles stil staat, ook ik zal dapper zijn en doorgaan. Ook ik zal weer lachen, dansen, schrijven en reizen. Of gewoon klagen over dingen waarvan je nu denkt ‘lekker belangrijk’. Ik zal weer mooie dingen gaan posten, maar de pijn is voorlopig niet weg. Die blijft.
Laatste reis
Dus doe maar gewoon een beetje lief. Tegen mij, maar ook tegen de mensen om je heen. Je weet nooit wanneer zij hun laatste reis maken. Het kan totaal onverwacht sneller zijn dan je denkt.
