Sophia Loren, Eleonora de Fonseca Pimentel, La Tarantina, Ipazia, Iside en anderen. Je ziet ze op muurschilderingen in Napels. Beroemde vrouwen en voor Napolitanen belangrijke vrouwen. Godinnen en heldinnen, vereeuwigd in de Quartieri Spagnoli en het historisch centrum van Napels.
Naar aanleiding van Internationale Vrouwendag (8 maart) wil ik de foto’s en de bijzondere verhalen van deze vrouwen graag nog even delen!
Muurschilderingen in Napels
Tijdens een bezoek aan Napels afgelopen weekend met mijn zoon en dochter ontdekte ik al wandelend vele murali, muurschilderingen. ‘Opere‘ kun je ook zeggen, kunstwerken. Mooie en minder mooie, maar ik móest ze vastleggen. Prachtige ‘arte di strada‘, street art.
Sowieso kun je je hart ophalen wat street art in Napels betreft (ik fotografeerde er heel veel muurschilderingen!), maar in het kader van International Women’s Day (Festa della Donna op z’n Italiaans) deel ik eerst deze kunstwerken van vrouwen die voor Napolitanen belangrijk zijn of waren.
Beroemde vrouwen
Wie zijn deze vrouwen op de muurschilderingen in Napels? Waarom zijn het belangrijke vrouwen, wat hebben ze betekend en welke rol speelden (in een aantal gevallen) oorlogen (momenteel helaas weer actueel in Europa) hierin? Je leest het hier. Vijf verhalen van bijzondere vrouwen ‘in’ Napels, of Napule, zoals ze in Napoli zeggen.
Wat betekenen deze vrouwen voor Napels en waarom mag je ze niet missen?
Waar vind je muurschilderingen van belangrijke vrouwen in Napels?
Per kunstwerk vertel ik waar ik de foto nam, zodat je zelf ook op zoek kunt gaan als je Napels bezoekt. Ze zijn allemaal op loopafstand van metrostation Toledo (een super instaproof metrostation), maar veelal zul je het gewoon te voet kunnen doen. Ook wij deden dat. Ik had deze route langs beroemde vrouwen niet gepland, maar ontdekte de muurschilderingen van zelf. In 3 dagen wandelden we immers bijna 40 kilometer!
Eleonora Fonseca Pimentel
Op het prachtige grote blauwe kunstwerk hierboven zie je Eleonora de Fonseca Pimentel, dichteres, journaliste en heldin van de Napolitaanse Revolutie van 1799. De grote muurschildering is in 2019 gemaakt door de Italiaans-Spaanse kunstenares Leticia Mandragora.
Naast dit prachtige kunstwerk vereeuwigde Leticia ook nog vele andere beroemde vrouwen en mannen, allemaal in het blauw, zowel in Napels als in andere Italiaanse steden en ‘street art stadjes‘, zoals Stornara in Puglia (Foggia) en San Gavino Monreale op Sardinië (waar ze o.a. deze muurschildering maakte van de Sardijnse Nobelprijswinnares Grazia Deledda).
Ook in wereldsteden als Rio de Janeiro, Santiago de Chile, San Francisco, New York en Miami zijn haar blauwe kunstwerken te zien. Klik op de stad en je ziet ze. Waanzinnig mooi!
Ken jij de prachtige blauwe muurschilderingen van Leticia Mandragora al?
Hoe zat het met die Revolutie? Wellicht heb ik het tijdens mijn studie Mediterrane Studies geleerd, maar ik wist het niet meer precies, dus zocht ik het even op. Nadat Napels eerst een tijd onderdeel was geweest van het Spaanse Koninkrijk (de tijd waarin ook de wijk Quartieri Spagnoli ontstond), werd het Koninkrijk Napels in januari 1799 door Franse troepen bezet en werd in Zuid-Italië een Franse vazalstaat uitgeroepen. Enkele maanden later werd Napels alweer heroverd en werd koning Ferdinand teruggezet op de troon.
Eleonora Fonseca Pimentel werd gearresteerd, ter dood veroordeeld en publiekelijk opgehangen. Ze overleed op 47-jarige leeftijd en wordt in Napels nog altijd als heldin gezien. Het kunstwerk is een eerbetoon aan Eleonara.
Je vindt de muurschildering van Leticia Mandragora op de hoek van de Via Sant’Anna di Palazzo, bij Piazzetta Sant’Anna di Palazzo. Wij kwamen er wandelend naar één van de minder bekende ingangen van Napoli Sotteranea langs. De mural ligt in een straat waar de wijken Quartieri Spagnoli, Chiaia en San Ferdinando samenkomen. Metrostation Toledo en Municipio liggen er 10-15 minuutjes lopen vandaan.
Sophia Loren
De inmiddels 87-jarige -uit Italië afkomstige- Sophia Loren is zeer geliefd. De legendarische actrice werd wereldwijd een waar icoon, maar heeft vooral een sterke band met Napels en omgeving. Officieel heet ze Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone, maar iedereen kent haar onder haar artiestennaam, Sophia Loren.
Sophia Loren speelde in vele bekende films. Het meest bekend is wel Una giornata particolare, maar eerder al speelde ze in de oorlogsfilm La ciociara (Two Women), in La Baia di Napoli (It started in Napels), in El Cid (tijdens mijn propedeuse Spaans las ik het boek, een middeleeuws heldenepos, wat ik nog altijd in de kast heb staan), maar daarnaast speelde ze in tientallen andere films. Vorig jaar verscheen ze op 86-jarige leeftijd zelfs opnieuw op het witte doek in de film La Vita Davanti a Sé, ‘The Life Ahead’.
De diva acteert nog steeds en wordt nog altijd op handen gedragen, maar had geen makkelijke jeugd.
Sophia Loren werd geboren in Rome, maar groeide -in de steek gelaten door haar vader- met haar single moeder en zusje op bij hun oma in Pozzuoli, een kustplaatsje vlakbij Napels wat ik in 1999 ook al bezocht heb. Nadat Pozzuoli tijdens de Tweede Wereldoorlog gebombardeerd werd en Sofia door een granaat geraakt werd, vluchtten ze naar Napels. Na de oorlog gingen ze terug naar Pozzuoli, waar haar oma een bar opende.
Toen Sophia Loren 15 was leerde ze de 37-jarige Carlo Ponti kennen en trouwde met hem. Ze kregen twee zoons: Carlo jr. en Edoardo. Zoon Edoardo Ponti is nu haar regisseur. Een beroemde spreuk van Sophia Loren die ik wel bij Women’s Day vind passen en als ouder goed begrijp is:
‘Als moeder ben je in je gedachten nooit echt alleen. Een moeder moet altijd twee keer nadenken, een keer voor zichzelf en een keer voor haar kind.’
Je komt Sophia Loren op verschillende plekken in Napels tegen (ook buiten de stad kan dat, o.a. op deze mooie muurschildering in Gragnano, van de kunstenares die ik net al noemde), maar ik vermoed dat als Sophia Loren overleden is (ze leeft gewoon nog hoor!) dat het aantal muurschilderingen met haar in beeld, net als nu bij Maradona het geval is, fors zal toenemen, zo geliefd is ze nog en zo bewonderd wordt ze.
In 2016 werd Sophia Loren ereburger van Napels, een eer die Diego Maradona een jaar later ook kreeg.
De foto van Sophia in zwart/wit maakte ik op de hoek van de Via Emanuele de Deo en de Vico Concordia (waar nog meer te zien is, o.a. het street art werk met Iside erop wat ik hierna noem), in de Quartieri Spagnoli. De dichtstbijzijnde metro is metrostation Toledo.
Bovenstaande muurschildering met Sophia Loren erop, samen met Bud Spencer, spotte ik op Largo Barracche, een pleintje bij de Vico Figurella a Montecalvario, ter hoogte van nummer 6, bij de kruising met de Vico Tre Regine, ook in de Quartieri Spagnoli.
‘Napule’ staat er; dat is Napolitaans voor Napels. ‘Napoli’ is de Italiaanse naam. De mural is in 2019 gemaakt door Mario Castì Farina.
Op Instagram zegt de maker: ‘Questa la voglio dedicare a tutte le donne, anzi le femmene. Non solo di Napoli. A tutte quelle che si fanno i selfie e si scrivono da sole negli hashtag #Sofia. Non si deve aggiungere altro.’ Oftewel: ‘Dit kunstwerk wil ik opdragen aan alle dames, alle vrouwen, niet alleen uit Napels. Aan alle vrouwen die selfies maken en als hashtag #Sofia gebruiken. Meer hashtags toevoegen is niet nodig.’
Iside (Isis)
Hierboven zie je Iside, of eigenlijk Pudicizia, een mega muurschildering gemaakt door de Argentijnse street artist Francisco Bosoletti. We waren er niet eens naar op zoek, maar wandelden er per toeval langs toen we de murals van Maradona zochten. Wie was deze vrouw? Waarom stond ze hier in Napels afgebeeld?
De muurschildering deed me denken aan foto’s die ik van Cristo Velato had gezien, de gesluierde Christus die je in de Capella Sansevero kunt bewonderen (één van de must sees in Napels), maar waar het hoge kunstwerk werkelijk naar verwijst is de gesluierde Pudicizia, Pudicizia Velata, die ook als beeld te bewonderen is in de Capella Sansevero. La Pudicizia Velata betekent letterlijk de gesluierde bescheidenheid, maar in het Engels wordt het ook wel The Veiled Truth (gesluierde waarheid) genoemd. Het is een verwijzing naar de gesluierde Isis, oftewel Iside, zoals ze in Italië zeggen.
Isis, godin van de vruchtbaarheid, maar ook van magie, genezing, natuurkracht en liefde. Eigenlijk staat ze voor nog veel meer, deze van oorsprong Egyptische, maar later ook Griekse godin die breed aanbeden werd. Isis werd de beschermgodin van verschillende volkeren en de Isisverering strekte zich over grote delen van het Middellandse Zeegebied uit. Ik las er al over toen ik op het Griekse Cycladen-eilandje Delos naar de Tempel van Isis klom, maar ook in Italië ontstond in de tijd van het Romeinse Rijk een hele Isiscultus, niet alleen in Rome, maar ook in Napels en op Sicilië.
De echte Pudizia Velata vind je dus in de Capella Sansevereo, hartje Napels. Je kunt dit ook bezoeken met een georganiseerde wandeltour. Mijn pubers hoefden deze bekende bezienswaardigheid niet per se te zien, dus ik heb het overgeslagen, maar op deze manier zagen we het onverwacht toch, maar dan als street art in de Quartieri Spagnoli.
Op de website van Bosoletti, de maker van het kunstwerk, staat: ‘Iside intends to honor the feminine creative power, the Nature that loves to hide and that with its veil dazzles our mortal eyes, the Great Mother Goddess, She who knows.’ Ook zegt hij: ‘In Naples the cult of Isis is very ancient. Her name in hieroglyphics is a throne, maternal womb that welcomes the life and archetype of our Madonnas.’
Bosoletti maakte de muurschildering in 2017 en het werk werd ingehuldigd op 6 oktober, de dag van de heilige Santa Maria Francesca, de beschermheilige van de Quartieri Spagnoli. Santa Maria Francesca was, zo schrijft de kunstenaar, ‘the only Neapolitan woman elevated to sanctity‘, oftewel, een tot heilige verheven Napolitaanse vrouw.
Je vindt Isis (Iside) hier, op de hoek van de Via Emanuele de Deo en de Vico Concordia. Het dichtstbijzijnde metro is station Toledo, wat sowieso een must see is! Of neem de funicolare naar C.V. Emanuele, als dat voor jou handig is.
Ipazia d’Alessandria
In de Via Concezione a Monte Calvari vind je weer een vrouw op een muur. Het is de Griekse filosofe, wiskundige en astronome Ipazia d’Alessandria die in de 4e eeuw na Christus in Egypte woonde. Je kent haar misschien als Hypatia van Alexandrië, maar ook als je nog nooit van haar gehoord had valt dit kunstwerk je ongetwijfeld op.
Ook deze foto maakte ik uiteraard weer zelf en ook dit werk past perfect bij Internationale Vrouwendag. Op Instagram vertelt de in Rome wonende -maar van oorsprong uit Napoli afkomstige- kunstenares MP5, oftewel Maria Pia Cinque, over haar art work dat de naam ‘Care of Knowledge’ draagt. In 2018 heeft ze het speciaal voor het vrouwencentrum ‘Centro Studi Donna’ gemaakt.
Ook vandaag de dag is Ipazia nog een symbool van onafhankelijkheid en vrijheid van denken. Een mooi voorbeeld van vrouwen die invloed hebben gehad.
Je vindt dit kunstwerk hier, aan de rand van de Quartieri Spagnoli en Montecalvario, in de Via Concezione a Monte Calvari, op nummer 25. Ook in dit geval is metrostation Toledo weer het dichtstbij. Sowieso is dit metrostation een must see!
La Tarantina
Vlak naast Ipazia valt nog een vrouw op. Het is de –inmiddels 85-jarige- Carmelo Cosma, alias La Tarantina. Carmelo Cosma, ‘koningin van de nacht’, woont in de wijk Quartieri Spagnoli en is de oudste en bekendste transgender van Napels. Ze wordt gezien als symbool voor tolerantie en acceptatie.
‘La Tarantina è l’ultimo femminéllo dei quartieri spagnoli’ las ik. Omdat de term ‘femminéllo’ me niks zei, besloot ik het op te zoeken. Femminielli of femmenielli zijn mensen die in de traditionele Napolitaanse cultuur een derde geslachtsrol belichamen.
Mooi dat het kan, maar sommige mensen vinden daar wat van en dus werd het kunstwerk van Vittorio Valiante, wat hij in 2019 maakte, helaas beklad. Nadat de mural gerestaureerd was, werd er glas voorgezet, ontdekte ik dankzij een kleine Italiaanse speurtocht op Google. Het viel ons in elk geval direct op, want doorgaans zit er zelden een glasplaat voor street art.
In dit filmpje op YouTube zie je Tarantina, de geportretteerde transgendervrouw, in levende lijve.
Je vindt de muurschildering in de Via Concezione a Montecalvario, vlakbij Teatro Galleria Toledo. Het ligt op het randje van de Quartieri Spagnoli en de wijk Montecalvario. Metrostation Toledo is wederom het dichtstbij.
Vittorio Valiante maakte overigens ook een mooie mural bij het startpunt van het Pad van de Goden (één van de dingen die ik ook erg graag in Napels en omgeving had willen doen) zag ik op zijn Instagram-account.
Hier zie je meer van zijn portretten: muurschilderingen van Vittorio Valiante.
Madonna con pistola
Een bekende kleinere maar spraakmakende muurschildering die ik gemist heb in het centrum van Napels is die van de Madonna con pistola, de Madonna met een pistool, een werk van Banksy. Wil je het niet missen? Je vindt het op het Piazza dei Girolamini, in het centro storico.
Beroemde vrouwen route in Napels
Ga je met je dochter, je moeder of een vriendin naar Napels wandel dan deze –door mij bedachte- ‘beroemde vrouwen’-route door Napels of ga zelf op zoek naar meer.
Titta
Nog een muurschildering die er eigenlijk bij had gemoeten is die van Titta, de zus van Genny Cesarano die in 2015 door een kogel van de maffia geraakt werd en overleed. Het kunstwerk is gemaakt door de Mexicaanse street artist Addi Fernández.
Update: Iris (van Local in Napels) postte de foto op Instagram en schreef: ’21 maart is de dag waarop alle onschuldige slachtoffers van de maffia, de Camorra, de Napolitaanse georganiseerde misdaad, worden herdacht. Op deze muurtekening op Piazza dei Miracoli in de wijk Rione Sanità zie je Titta, de zus van Genny. Genny werd op 6 september 2015 per ongeluk geraakt door een kogel en stierf op 17-jarige leeftijd. Genny had niets met de maffia te maken, maar was op de verkeerde plek op het verkeerde moment.’ Bekijk zeker het account Local in Naples als je die kant op gaat voor meer posts en tips in Napels.
Parco dei Murales
Ook in het buiten de stad gelegen Parco Merola, het ‘parco dei murales’ in de wijk Ponticelli kun je mooie grote muurschilderingen zien, ook met vrouwen in de hoofdrol. Veel kunstwerken zijn gemaakt door de Nederlands-Napolitaanse Jorit.
Straatkunstwerk van 1500 vierkante meter
Onlangs maakte Jorit zelfs een straatkustwerk van 1500 vierkante meter! Met een beetje geluk zou dit denk ik met opstijgen of landen in Napels te zien moeten zijn, maar ik zag het niet.
San Gennaro
Jorit vereeuwigde ook nog een andere held: San Gennaro, de beschermheilige van Napels. Geen vrouw in dit geval, maar je ziet mij erbij, dus mooi om mee af te sluiten. De mural van San Gennaro is één van zijn bekendste kunstwerken en gezien de centrale ligging in Napels vaak gefotografeerd.
Bekijk Jorit’s Instagram-account en ontdek nog veel meer muurschilderingen van zijn hand, niet alleen in Italië, maar overal ter wereld, van Brooklyn tot Bethlehem.
Maradona
Er is echter één iemand die je het meest op de muren in Napels ziet en dat is de in 2020 overleden Maradona. Je ziet hem óveral, met name in de Quartieri Spagnoli. En ook Totò zie je er veel. Ik zal je een andere keer dan ook meer laten zien, maar kun je niet wachten, dan kun je hier of hier al even spieken.
Street art in Napels
Kijk sowieso ook gewoon goed om je heen als je in Napoli bent. Op veel plekken in Napels kom je street art tegen, als je maar een beetje oplet, zéker in de Quartieri Spagnoli. Zelfs als je het niet zoekt zie je het, in zijstraatjes, maar ook bij bezienswaardigheden, zoals hier, bij de buste van Pulcinella, in weer een zijstraatje of gewoon naast een winkeltje.
Meer muurschilderingen in Napels
Waar je ook naartoe wandelt het is altijd leuk om street art te ontdekken en tegen de tijd dat jij gaat zijn er waarschijnlijk wel weer nieuwe muurschilderingen in Napels bijgekomen. Ik wil er een andere keer nog meer delen, want ik zag er tientallen, groot èn klein!
Pak ook zeker de wijk Rione Sanità mee, want daar zijn nog meer mooie murali, maar daar kwamen wij al niet eens meer allemaal aan toe.
Napels ervaring
Ik bezocht Napels begin maart 2022 als vrouw alleen met mijn kinderen. Het was mijn tweede bezoek aan Napels en omgeving en ik was direct weer verkocht!
Sowieso hou ik van Zuid-Italië. Ik bezocht het bijzondere Matera (Basilicata) en Puglia zelfs al drie keer (waar ik eigenlijk nog veel te weinig over heb geschreven) en daarnaast reisde ik twee keer twee weken op Sardinië rond en bezocht ik Sicilië. Ook andere delen van Italië zijn prachtig! Inmiddels ben ik al 14x in Italië geweest en het blijft trekken!
Ik wilde jullie eigenlijk meteen na mijn terugkomst zondag concrete Napels-tips geven, maar verhalen als deze, met iets meer diepgang, zijn ook bijzonder en vind ik ook leuk om eens te delen. Het kostte wat speurwerk op Italiaanse nieuws- en websites (ja, zo doe ik toch nog wat met Professioneel Vertalen Italiaans, wat ik lang geleden als bijvak op de universiteit volgde), maar nu weet je wel net iets meer achtergrondverhalen en dat is ook altijd interessant, toch?
Volg me op Facebook (ook voor tips als je binnenkort ook in het vliegtuig stapt) en mis de nieuwe blogs over Napels en andere mooie plekken in Italië straks niet! Kun je niet wachten kijk dan hier wat er zoal te zien is in Napels.
